Oddział Zbiorów Graficznych - Historia zbiorów
Zbiory ikonograficzne Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu powstały na zrębach resztek jej zasobów przedwojennych oraz dawnej Biblioteki Miejskiej we Wrocławiu. Z Staats-und Universitätsbibliothek zachowała się śladowa ilość portretów i okrojony zbiór inkunabułów graficznych. Dawna Biblioteka Miejska (Stadt-Bibliothek Breslau) posiadała kolekcję 20000 portretów, z których zachowało się ok. 800, zbiór widoków, którego resztka trafiła w większości do Oddziału Zbiorów Kartograficznych, a tylko 30 do Oddziału Zbiorów Graficznych, zespół fotografii, z którego zachowało się ok. 1000 sztuk i kolekcja ekslibrisów, z której pozostało kilkadziesiąt egzemplarzy.
Po 1945 zasoby uzupełniano o pozostałości historycznych księgozbiorów śląskich, tworząc w 1947 bazę Gabinetu Graficznego, którego nazwę zmieniono w 1949 na Ikonograficzny. Do 1967 organizował on wystawy naukowe i propagandowo-oświatowe. Wydano 3-tomowy Śląski indeks ikonograficznego Wandy Reychmanowej (1962), dotyczący ilustracji w czasopismach śląskich do 1945. W 1967 Gabinet Ikonograficzny, przyjął obecną nazwę Oddziału Zbiorów Graficznych i zaczął regularne powiększanie zbiorów o zakupy aukcyjne, antykwaryczne i dary. Od 1985 trwa intensywne, kompleksowe opracowanie zbiorów, co owocuje licznymi wystawami krajowymi i zagranicznymi oraz publikacjami monograficznymi i katalogowymi. Oddział posiada 45345 jednostek zbiorów specjalnych w pięciu zespołach: grafika i rysunki, ekslibrisy, fotografie, karty pocztowe i reprodukcje.
Grafika i rysunki
Zbiór liczy 10.768 jednostek rycin luźnych, w albumach sztucznych i tekach. Grafika reprodukcyjna i artystyczna od XV do XX w. reprezentowana jest przez wszystkie techniki szlachetne i ich pochodne oraz współczesne. Zasięg topograficzny obejmuje Niemcy, w dalszej kolejności Francję, Polskę, Śląsk, Włochy, Austrię, Szwajcarię, Flandrię, Holandię, Anglię, Czechy i inne kraje, również pozaeuropejskie. Zbiór jest różnorodny tematycznie, z dominacją portretów (ok. 5000, w tym ok. 500 wizerunków Ślązaków) oraz widoków (ok.2000).
Grafikę XV-wieczną tworzy 13 biblijnych i apokryficznych inkunabułów graficznych, w tym 11 drzeworytów szkół gór no i dolnoniemieckiej, francuskiej, śląskiej i czeskiej, sześć metalorytów groszkowanych (Niderlandy i Górna Nadrenia) oraz unikatowe 2 odbitki w cieście, górnoniemieckie z Bożym Narodzeniem i Madonną z Dzieciątkiem. Do najpiękniejszych należy metaloryt Chrystus na krzyżu kopisty Mistrza Góry Oliwnej Dutuita (Kolonia?, ok. 1470) oraz Głowa Chrystusa na chuście św. Weroniki Mistrza św. Grzegorza (Górna Nadrenia, ok. 1460), przewyższający ekspresją analogiczne odbitki w Paryżu, Wiedniu, i Pradze.
W grafice XVI w. wyróżniają się bordiury renesansowe, polskie drzeworytowe sceny batalistyczne z „Krótkiego zebrania kroniki polskiej” i portrety P. Hille. Miedzioryt flamandzki reprezentują portrety T. de Bry i A. Collaerta oraz album sztuczny Vita, et Miracula Christi z 1564 z rycinami Philippa Galle według wzorów M. van Heemskercka i A. Blocklandta. Szkoła niemiecka to portrety D. Custosa oraz miedzioryty alegoryczne i drzeworyty biblijne V. Solisa. Grafikę XVII i XVIII w., opanował miedzioryt niemiecki, flamandzki, holenderski, francuski i śląski. Dominują portreciści, jak P. Aubry, J. van den Berg, S. Blesendorf, J. Blandeau, J. C. Boecklin, A. Clouvert, W. J. Delff, J. Dürr, S. Furck, P. Isselburg, A. C. Kalle, I., B. i P. Kilian, M. Küssel, A. Melan, E. Nessenthaler, J. Sandrart, P. Tröschel, a ze Ślązaków D. i J. Tscherningowie, J. B. Paravicinus, J. Lindnitz i J. Oertl, prekursor śląskiej mezzotiny. Wyjątkowy jest album sztuczny Icones Imperatorum Romanorum et regum Hungariae z imaginowanymi portretami cesarzy rzymskich i niemiecko-rzymskich, wyciętymi z tableau P. Fürsta (128 sztuk) i królów węgierskich z tableau H. Raaba (61) oraz album sztuczny z portretami Gonzagów w miedziorytach J. Sadelera ze zbioru Steinwehra. Wedutystykę, sceny rodzajowe, historyczne i religijne prezentują C. Cesio, G. B. Falda, M. Merian, W. Hollar, J. C. Śmiśek, J. Popel i C. D. Pietesch. W akwaforcie i miedziorycie przodują portreciści, jak: M. i J. M. Bernigeroth, J.F. Bause, D. Berger, G. P. Busch, J. F. Bolt, C. F. Fritzsch, D. Chodowiecki, J. S. L. Halle, E. S. Hene, I. S. Klauber, J. C. Krüger, J. D. Schleuen, J. C. Sysang, M. Haas, T. Cook. J. J. Haid pozostawił album sztuczny z 100 portretami uczonych europejskich w mezzotincie z 1755. Album sztuczny W. C. Rückera z koncentrycznie rytowanymi 62 portretami arcybiskupów elektorów Moguncji z 1751-1757 pochodzi z biblioteki zamku Czocha. Wśród zespołu wedut europejskich wymienić wypada rzadkie akwaforty z serii Guckkasten, a także album sztuczny z weimarskimi widokami G. M. Krausa. Grafikę śląską tworzy kilkudziesięciu twórców, a w tym: G. Böhmer, Ch. Bückling, F. B. Fabricius, J. G. Kampmüller, G. Lewicki, L. Müller i Strahowscy, czynni również w Polsce i Czechach. Z Bartłomiejem Strahowskim współpracuje Fryderyk Bernard Werner, najpłodniejszy wedutysta europejski, reprezentowany przez widoki akwafortowe trawione w Augsburgu i Norymberdze. W grafice XIX w., zdominowanej przez litografię, staloryt i drzeworyt sztorcowy, przewodzą wydawnictwa niemieckie (portrety, widoki) i karykatura francuska (H. Daumier, P. Gavarni, A. C. Cham, J. Platier, F. Bouchot, E. de Beaumont). Grafikę śląską reprezentują wedutyści (akwaforta i litografia): F. B. Endler, jego uczeń C. F. Stuckart, M. Grossman i tzw. grupa kowarska (F. A. Tittel, C. T. Mattis, E. W. Knippel i W. Rieden). Indywidualnością europejską jest Adolf Menzel. XX w. to dominacja grafiki artystycznej. Z artystów europejskich wymienić należy M. Klingera, M. Laurencin, z polskich L. Wyczółkowskiego i Z. Stryjeńską. Artyści działający Śląsku łączą wartości artystyczne z ikonograficznymi. Dominuje akwaforta z suchą igłą (S. Laboschin, E. Barkemeyer, H. Fischer-Oels, E. Fuchs. B. Zimmermann tworzy drzeworyt sztorcowy. Zespół uzupełnia 60 śląskich płyt miedziorytniczych, jedna stalorytnicza i dwa klocki drzeworytnicze. Zespół rysunków otwiera norymberska księga turniejowa (Gesellenstechen in Nürnberg 1446), rękopis ilustrowany 51 rysunkami tuszem i farbami wodnymi, w stylu „małych mistrzów”, datowany na 1620, upamiętniający pierwszy turniej mieszczański. Pochodzi ona z biblioteki zamku Czocha.
Rysunek XVIII w. reprezentuje Lucas Müller w portrecie cesarza Karola VI, rysowanym tuszem w manierze imitującej akwafortę. Z lat 30-tych XIX w. pochodzą 73 portrety rysunkowe muzyków „Königliche Kapelle” w Berlinie, wykonane przez jej członka, wiolonczelistę, poetę i rysownika E. Bocka (ok. 1804-1834), włączone ok. 1852 wraz z 13 graficznymi oraz 4 fotograficznymi portretami do albumu sztucznego należącego przed 1945 do Museum des Vereines Heimatschutz Löwenberg in Schlesien. Album sztuczny Heinricha Simona (1805-1860), wrocławskiego prawnika, przebywającego w Zurichu w latach 1851-1859, zawiera 165 rysunków i grafik (ołówek, akwarela, gwasz, węgiel, kredka, pastel, tusz, sucha igła i litografia) o zróżnicowanej tematyce (widoki, sceny rodzajowe, portret, flora, fauna, satyra, kostiumologia i typy charakterystyczne). Reprezentują one różne szkoły od XVIII do 2 poł. XIX w., głównie szwajcarską. Pośród znakomitych szkiców anonimowych, znajdujemy nazwiska artystów tej miary, co A. Benz, M. Dinkel, M. Wocher, G. R. Koenig i Gavarni.
Ekslibrisy
Zbiór liczy 2.658 sztuk, w tym 30 z XVII i XVIII w. (M. H. Rentz i B. Strahowsky). Ok. 1500 jednostek to przedwojenne (nieliczne) i współczesne ekslibrisy polskich twórców, jak: J. Agopsowicz, C. Borowczyk, S. Dawski, T. Cieślewski, J. Gielniak, A. Gołębniak, W. Jakubowski, Z. Jóźwik, W. Kościelniak, Konstanty M. Sopoćko, J. Drużycki, czy T. Przypkowski. Z końca XIX i pierwszego dwudziestolecia XX w. pochodzą 964 dzieła niemieckie, austriackie, szwajcarskie, czeskie i śląskie reprezentujące realizm, symbolizm, secesję i ekspresjonizm. Kilkadziesiąt z nich pochodzi z dawnej kolekcji Biblioteki Miejskiej we Wrocławiu.
Ekslibris europejski stanowią dzieła najwybitniejszych twórców, jak: M. Klinger, K. Kollwitz, E. Orlik, M. Ade, B. Pankok, H. Bastanier , F. von Bayros, G. Broel, A. Cossman, C. Streller, O. Ubbelohde, H. Vogeler, P. Voigt, H. Behrens, H. am Ende, O. Fischer, W. Geiger, B. Heroux, A. Kolb, Fritz Lang, A. Soder, F. Stassen, H. Struck, H. Wilm i Ślązacy – H. Bantau, F. Erler i G. Schmedes. Dominuje litografia, drzeworyt, sucha igła, a przede wszystkim akwaforta z akwatintą. Ekslibrisy te uczestniczyły w wystawach w Berlinie w 1993 i Düsseldorfie w 1994.
Fotografie
Zbiór liczy 13.903 sztuk. Tworzą go dwa zespoły: przedwojennej fotografii niemieckiej od 1859 oraz powojennej polskiej. Ten drugi to dokumentacja życia Wrocławia, Uniwersytetu oraz Biblioteki i informacyjno-propagandowe zestawy obejmujące różne przejawy życia społeczno-politycznego.
W fotografii niemieckiej dominują zdjęcia Eduarda van Deldena, działającego we Wrocławiu od 1874 i jego następcy Heinricha Götza (od 1903). Ich dziełem jest m.in. licząca ok. 2000 sztuk dokumentacja urbanistyki i architektury Wrocławia wykonana w Atelier für Hochbau. Równie wielka jest dokumentacja restauracji ratusza wrocławskiego. Znaczący zbiór tworzą widoki miast i metropolii europejskich. Znajdujemy też kilkadziesiąt stereoskopowych oraz projektowych z naniesionym rysunkiem planowanych zmian architektonicznych. Wśród czołowych fotografów figurują: A. Pichler, E. Völkel, N. Raschkow jun., J. Jülke, C. i F. Krapp, J. Jagusch i H. Buchwald. W zbiorze znajdują się też szklane negatywy i diapozytywy.
Karty pocztowe
Zbiór liczy 22.060 widokówek przedwojennych, głównie niemieckich od lat 90-tych XIX w. z wedutami europejskimi (Niemcy, Austria, Szwajcaria, Włochy, Francja, Śląsk) oraz powojennych polskich z widokami miejscowości śląskich.
Reprodukcje
Zbiór liczący 675 pozycji to poligraficzne odwzorowania malarstwa europejskiego i polskiego. W przyszłości będzie powiększony o wyselekcjonowane z tzw. zbiorów zabezpieczonych (11828) przedwojenne materiały ikonograficzne, m. in. albumy z pocztówkami i reprodukcjami architektury europejskiej ze zbiorów Adolpha Zellera.
Również w drukach zwartych (16.694) i ciągłych (2550) znajdują się liczne albumy i teki z XIX i XX w., zawierające oryginalną grafikę, ekslibrisy i fotografie.
Systematycznie rosnące zbiory, udostępniane są poprzez katalogi, fotokatalogi i Bibliotekę Cyfrową. Zabezpieczanie zbiorów poprzez dokumentację fotomechaniczną, zastępuje intensywna digitalizacja i archiwizacja na płytach CD. Pragmatyczny charakter zbiorów sprawia, że Oddział uczestniczy w większości przedsięwzięć naukowych, kulturalnych, wydawniczych i medialnych, dotyczących Śląska, choć zakres chronologiczny, topograficzny i tematyczny zbiorów jest nie ograniczony.
