Między rzeczywistością a legendą. Zwierzęta średniowiecznej wyobraźni na przykładzie Liber de natura rerum Tomasza z Cantimpré

Wystawa prezentuje unikatowe dzieło, bardzo cenny, iluminowany kodeks pergaminowy z XIV wieku. Zawiera on odpis bardzo popularnej w średniowieczu encyklopedii pt. Księga o naturze rzeczy, której autorem był żyjący w wieku XIII dominikanin flamandzki Tomasz z Cantimpré (1201-1272). Liber de natura rerum jest encyklopedią, która w jednym woluminie, w dwudziestu księgach, zawarła całą ówczesną wiedzę o świecie nas otaczającym. Dzieło to jest połączeniem wiadomości starożytnych autorów z poglądami Ojców Kościoła i uczonych doby średniowiecza, takich jak Izydor z Sewilli czy Wincenty z Beauvais. Dzieło Tomasza rozpoczyna się od wiadomości o człowieku, ludzkiej duszy, chorobach, by następnie, m.in. po zagadnieniach związanych ze światem zwierząt, roślin i kamieni, zakończyć się informacjami na tematy astronomiczno-astrologiczne. Każde hasło encyklopedyczne jest we wrocławskim kodeksie R 174 ozdobione miniaturą, która w jakiś sposób, mniej lub bardziej, wiąże się z opisywaną rzeczą czy zjawiskiem. Rękopis wrocławski zaginął w wyniku zawieruchy II wojny światowej, ale udało się do odzyskać z londyńskiej aukcji 27 września 2011 r. i od tego dnia wzbogaca zbiory Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu.

Czytając część encyklopedii Tomasza poświęconą zwierzętom zaskakiwać nas może, że pośród znanych nam realnie istniejących stworzeń, spotykamy także m. in. gryfa, pegaza, bazyliszka, smoka czy syrenę. Dla średniowiecznych encyklopedystów i badaczy natury istoty te istnieją realnie w świecie stworzonym przez Boga. Nie są istotami wymyślonymi. Opisy obecnych w encyklopedii Tomasza zwierząt ‘fantastycznych’ i egzotycznych pełne są nadto informacji paradoksograficznych, co częstokroć wynika czy to z pomyłek w procesie transmisji informacji czy z łączenia cech wielu zwierząt w jedno, jak to się stało np. w wypadku bazyliszka, gdzie przez wieki przydawano coraz to nowych cech związanych z jadowitością maleńkiemu wężowi wspomnianego po raz pierwszy przez hellenistycznego poetę Nikandra z Kolofonu (III/II w. p.n.e.). Fakt, że wiele z takich zwierząt, które znany francuski badacz języków semickich, Samuel Bochart, opisywał w swoim dziele Hierozoicon wydanym w 1663 r. jako Animalibus dubiis sive fabulosis, św. Hieronim zamieścił w swoim łacińskim przekładzie Starego Testamentu, sprawił, że ich istnienie w realnym świecie nie podlegało dyskusji dla średniowiecznych badaczy fauny.

Ekspozycja mieści się na 3. poziomie budynku BUWr, obok Czytelni Zbiorów Specjalnych. Zapraszamy serdecznie do zapoznania się z wystawą do końca marca w godzinach otwarcia Biblioteki.

Wystawę przygotowali:

• Łukasz Krzyszczuk, Oddział Rękopisów BUWr - opracowanie merytoryczne
• Pracownicy Czytelni Zbiorów Specjalnych BUWr - opracowanie graficzne i techniczne