Oddział Rękopisów - Historia zbiorów

Oddział Rękopisów utworzono w sierpniu 1947 r. w wyniku koncentracji rozproszonych w skutek wojny materiałów bibliotecznych. Zbiór rękopisów powstał na bazie księgozbiorów dwóch dawnych bibliotek wrocławskich: Staats- und Universitätsbibliothek i Stadtbibliothek, jak również na bazie zabezpieczonych zbiorów prowincjonalnych (tzw. akcesja). Obecnie kolekcja liczy ponad 13 000 jedn. rękopiśmiennych.

Część kolekcji to zbiory sekularyzowanych w 1811 r. klasztorów i kolegiat śląskich, które przekazano w 1812 r. ówczesnej Bibliotece Uniwersyteckiej. Zachowane z tej kolekcji średniowieczne manuskrypty o teologicznej, historycznej i literackiej treści (ok.3000 jedn.), są największym tego typu zbiorem w Polsce. Z dawnej Biblioteki Uniwersyteckiej pochodzi również bogaty zbiór ok. 17 000 jedn. autografów literatów i uczonych związanych ze Śląskiem od wieku XVIII po lata czterdzieste XX w. W jego skład weszły spuścizny np. Wilhelma Bölschego (1861-1939), Karla Eduarda Holtei’a (1797-1880), Gottholda Ephraima Lessinga (1729-1781), Roberta Weigelta (XIX w.), czy spuścizna braci Karla (1858-1921) i Gerharta (1862-1946) Hauptmannów. W XIX i XX wieku zgromadzono znaczny zbiór rękopisów orientalnych, obecnie jest to ok. 340 jedn.

Druga grupa proweniencyjna to manuskrypty ocalałe z dawnej Biblioteki Miejskiej, która była jedną z cenniejszych kolekcji w Europie. Stadtbibliothek Breslau powstała w latach 1865-1867 z połączenia trzech dotąd istniejących we Wrocławiu zbiorów: Rehdigerany przechowywanej przy kościele św. Elżbiety oraz dwóch bibliotek zlokalizowanych przy kościołach św. Marii Magdaleny i św. Bernardyna. Obecnie w zbiorze poza rękopisami dzieł autorów klasycznych greckich i łacińskich (razem ok. 50 jedn.) znalazły się rękopisy autorów średniowiecznych, ale przede wszystkim do badań dziejów cenione są Silesiaca - kroniki, nowożytne opracowania historyczne, materiały genealogiczne, zbiory pieśni i wierszy. Na uwagę zasługują również autografy humanistów i uczonych XVI-XVII w. oraz sztambuchy (ok. 180 jedn.). Do interesujących spuścizn należą księgozbiory, prace naukowe i materiały biograficzne np.: Johanna Caspra Arletiusa (1706-1784), Christiana Ezechiela (1676-1758), Christiana Garve’go (1742-1798), Christiana Gryphiusa (1649-1706), Władysława Ewarysta Nehringa (1830-1909), Alberta von Saebischa (1610-1688), Andreasa Scultetusa (1622-1647), czy Waltera Tauska (1890-1940?).

W zbiorze akcesji (ok. 8100 jedn.) znalazły się rękopiśmienne miscellanea pozyskane w latach 1945- aż do dnia dzisiejszego, głównie w drodze zabezpieczenia zbiorów prowincjonalnych, darowizn i zakupów. Kolekcja składa się np. z księgozbioru Biblioteki hr. Schaffgotschów z Cieplic, Biblioteki kościoła Św. Piotra i Pawła w Legnicy jak również z cennych manuskryptów Biblioteki J.G. Milicha z Görlitz. W latach powojennych przekazano Bibliotece również zbiór Biblioteki Górnołużyckiego Towarzystwa Naukowego z Görlitz czy słynną kolekcję rękopisów uczniów i następców Jakuba Böhmego (1575-1624).

Różnorodność pochodzenia łączy się też z różnorodnością treści rękopisów. Obok tekstów teologicznych i liturgicznych są dzieła filozoficzne i historyczne, prawnicze i medyczne. Nie brakuje utworów literackich i materiałów do badań nad dziejami regionów.

Chronologicznie zbiory rękopiśmienne sięgają od V w. do czasów nam współczesnych. Najstarszy fragment to Kroniki Euzebiusza (sygn..I F 120d) w łacińskim przekładzie św. Hieronima właśnie z V w., natomiast najstarszy kodeks pochodzi z IX w. - jest to Herbariusz (sygn.III F 19) wraz z pismami medycznymi. Na uwagę zasługują iluminowane manuskrypty liturgiczne np. trzebnickie Psalterium nocturnum (sygn.I F 440) z ok. 1220 r. z całostronicowymi iluminacjami stanowiącymi przykład śląskiej szkoły miniatorskiej, Mszał norbertański (sygn.I F 361) z 1472 r. czy teologiczny komentarz Aleksandra ze Staden do Apokalipsy (sygn.I Q 19) z 1271 r. zawierający 84 miniatury. Osobno należy wspomnieć o dokumentacyjnym dziele Topographia Silesiae (sygn.IV F 113b T. 1-3, R 551, Akc. 1948/1094) z rysunkami zabytkowych budowli na Śląsku z XVIII w. autorstwa F.B. Wernhera. Do cenniejszych autografów należą materiały G.E. Lessinga, korespondencja m.in. Lutra, Melanchtona, Erazma z Roterdamu, Kalwina, Cratona, czy Hofmanna von Hofmanswaldau’a . Wśród orientalnych manuskryptów wyróżnia się iluminowany modlitewnik hebrajski Mahzor (sygn.Or. I 1; dostępny także w Bibliotece Cyfrowej) z ok. 1290 r. oraz perski zbiór bajek Tutiname (sygn. Or. I 56) z XVII/XVIII w.