Zbiory specjalne

Zbiory specjalne Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu przechowywane były w budynku dawnego klasztoru augustianów („Na Piasku”) przy ul. św. Jadwigi 3/4. Do roku 1945 istniała w tym miejscu przedwojenna Staats- und Universitätsbibliothek, a po odbudowie w latach 1956-1959 budynek przeznaczono dla: Gabinetu Śląsko-Łużyckiego, Oddziału Bibliologicznego, Oddziału Rękopisów, Oddziału Starych Druków, Oddziału Zbiorów Graficznych, Oddziału Zbiorów Kartograficznych i Oddziału Zbiorów Muzycznych. Mieściły się tutaj również dwie pracownie, które – każda w swoim zakresie – zajmują się ochroną zabytków: Pracownia Konserwacji Zbiorów Specjalnych i Pracownia Reprografii i Digitalizacji, a także Czytelna Zbiorów Specjalnych. W drugiej połowie roku 2016 wszystkie agendy mieszczące się w budynku Biblioteki Na Piasku oraz wszystkie zbiory specjalne zostały przeniesione do nowego budynku Biblioteki przy ul. F. Joliot-Cure 12.

Zadaniem Biblioteki jest nie tylko odpowiednie przechowywanie cennych zabytków, ich zabezpieczanie i udostępnianie, ale przede wszystkim opracowywanie, wymagające szczegółowej i specjalistycznej wiedzy. Zarówno bibliotekarzom, jak i czytelnikom, służy bogaty warsztat naukowy z zakresu bibliologii zgromadzony w Czytelni Zbiorów Specjalnych oraz w księgozbiorach podręcznych poszczególnych oddziałów.

Zbiory specjalne pochodzą przede wszystkim z wrocławskich księgozbiorów dawnej Biblioteki Miejskiej oraz dawnej Biblioteki Uniwersyteckiej. Kolekcja ta została wzbogacona przez: zabytki piastowskiej biblioteki z Brzegu, biblioteki księcia Jerzego Rudolfa z Legnicy, fragmenty biblioteki Milicha ze Zgorzelca, zbiory biblioteki kościoła św. Piotra i Pawła z Legnicy, biblioteki cystersek z Trzebnicy oraz grupę zbiorów prowincjonalnych zabezpieczonych na Śląsku po II wojnie światowej. (zob. Historia BUWr).

Biblioteka posiada największy w Polsce zbiór starych druków tłoczonych w latach 1456-1800 - z liczbą 310.000 jednostek (w tym 3.200 inkunabułów oraz 2.000 poloników z XVI w.) i z tego tytułu zajmuje znaczące miejsce w Europie, po Florencji i Neapolu. Są to dzieła niezwykle cenne, będące odzwierciedleniem twórczości naukowej i literackiej ubiegłych wieków oraz ówczesnej europejskiej i śląskiej produkcji typograficznej. Wśród najcenniejszych obiektów znajduje się ksylograficzny egzemplarz Aeliusa Donata Ars Minor, unikatem w kolekcji jest pierwszy druk z polskim tekstem Statuta synodalia Wratislaviensia, który ukazał się w 1475 r., czy tezy Lutra przeciw odpustom, wydrukowane przez Melchiora Lottera w Wittenberdze w 1517 r.

Na uwagę zasługuje najbogatszy w Polsce zbiór średniowiecznych manuskryptów - 3.000 kodeksów – są to przede wszystkim dzieła autorów klasycznych oraz dzieła ojców kościoła. Niezwykle cenna jest także kolekcja zabytków śląskiego iluminatorstwa. W Oddziale Rękopisów zgromadzono ok. 17.000 autografów literatów i uczonych związanych ze Śląskiem od wieku XVIII po lata czterdzieste XX w. Najstarszy zabytek rękopiśmienny pochodzi z V w. – jest to fragment Kroniki Euzebiusza w tłumaczeniu św. Hieronima, natomiast najstarszy kodeks – herbariusz wraz z pismami medycznymi – pochodzi z wieku IX. Unikatem jest Topographia Silesiae F.B. Wernera, ze względu na ponad 1000 rysunków budowli Dolnego Śląska z XVIII w. umieszczonych w tekście.

Dumą Biblioteki są muzykalia: 4.400 woluminów starych druków i 2.500 jednostek rękopisów - wśród nich pierwodruki dzieł Mozarta, rękopis Beethovena ze szkicami jego utworów, czy XVII-wieczny unikatowy druk z utworami Mikołaja Zieleńskiego, najwybitniejszego polskiego kompozytora epoki renesansu.

Niezwykle bogata kolekcja zgromadzona w Bibliotece Uniwersyteckiej we Wrocławiu to silesiaca i lusatica. Wśród ponad 90.000 druków jest ponad 50.000 woluminów periodyków oraz ponad 100.000 jednostek dokumentów życia społecznego – wszystkie te materiały służą do studiów z zakresu: historii, administracji, socjologii, kultury, gospodarki czy geografii Śląska i Łużyc. Druki dotyczące miasta Wrocławia, tzw. Wratislaviana, które już w dawnej Bibliotece Miejskiej stanowiły wyłączony zbiór, należą do rarytasów wśród naszych zasobów.

Biblioteka może poszczycić się również cennymi zbiorami kartograficznymi oraz ikonograficznymi. Kolekcja atlasów z XVI-XVIII w. zajmuje, ze względu na wielkość i wartość zbioru, czołowe miejsce w Polsce. Najstarszym oryginalnym atlasem jest Geografia Ptolemeusza, w redakcji Donnusa Nicolausa Germanusa, z l482 r. Drugą wyróżniającą się kolekcją wśród zasobów kartograficznych są tzw. atlasy sztuczne, które kryją w sobie nierzadko unikaty. Najcenniejszym z atlasów tego typu jest 7-tomowy zbiór ojca i syna – Zachariasa i Amadeusa Machnizkych (1000 map, planów i widoków), ze szczególnie cennym tomem piątym, zawierającym prawie kompletną kolekcję dotyczącą Śląska.

W Oddziale Zbiorów Graficznych zgromadzono następujące zbiory specjalne: grafiki, fotografie, ekslibrisy, pocztówki i reprodukcje oraz literaturę specjalistyczną dotyczącą ww. kolekcji, a także ikonografii i historii sztuki. Z cenniejszych obiektów należy wymienić albumy z XVII-XVIII w., litografie H. Daumiera i W. Hogartha, grafikę portretową oraz zbiór fotografii historycznych związanych z regionem.

Od 1946 r. Oddziały Zbiorów Specjalnych i ich ponad półmilionowy unikatowy księgozbiór jest warsztatem pracy naukowej i dydaktycznej dla pracowników naukowych oraz studentów Uniwersytetu Wrocławskiego, a także dla licznych gości zagranicznych. Zbiory specjalne oraz księgozbiory specjalistyczne udostępniane są w Czytelni Zbiorów Specjalnych na zasadach określonych w regulaminie. Korzystanie ze zbiorów ułatwiają: katalogi, kartoteki, fachowa literatura i bazy danych. Pomocą służą również bibliotekarze - specjaliści od poszczególnych kolekcji. Do dyspozycji czytelników pozostają kopie materiałów zabezpieczonych na mikrofilmach, mikrofiszach i CD-ROM-ach. Biblioteka prowadzi działalność naukową, dydaktyczną i popularyzatorską poprzez: realizację kwerend, przygotowywanie eksponatów na wystawy, udział w konferencjach naukowych i wygłaszanie referatów, czy prezentowanie zbiorów studentom i gościom. Zbiory specjalne, zgodnie z profilem gromadzenia, uzupełniane są poprzez dary i zakupy antykwaryczne.