Historia Biblioteki
"Historia obecnej Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu zaczęła się w pierwszych dniach maja 1945 r., gdy do miasta przybyła, kierowana przez prof. Stanisława Kulczyńskiego, grupa naukowa" napisał w 1968 r. Bronisław Kocowski [1]. Czołówka grupy naukowej, której zadaniem było utworzenie nowej biblioteki znalazła siedzibę w niezniszczonych w czasie wojny pomieszczeniach Stadtbibliothek (d. Biblioteki Miejskiej). Pierwszym dyrektorem Biblioteki został jeden z członków grupy dr Antoni Knot [2].
Pierwotnie Biblioteka posiadała swoje pomieszczenia w kilku miejscach. Najistotniejsze, z punktu widzenia szerokich rzesz użytkowników, znajdowało się przy ul. Szajnochy 7/9. Był to pseudogotycki budynek z czerwonej cegły - tzw. "Redigeranum" gdzie, oprócz Czytelni Głównej znajdowały się: katalogi, informatoria, wypożyczalnie i magazyn główny. W sąsiadującej z nim przy ul. Szajnochy 10 kamienicy z 1785 r. w latach 1945-2013 mieściła się większość pracowni, takich jak: gromadzenie, opracowanie, a także: dyrekcja i administracja.
W 2013 r. rozpoczął się pierwszy etap przeprowadzki Biblioteki do nowego budynku przy ul. Fryderyka Joliot-Curie 12. Pracownie funkcjonalne oraz dyrektor i administracja Biblioteki od września 2013 rozpoczęły pracę w nowym gmachu.
Zbiory specjalne znajdowały się przy ul. św. Jadwigi 3/4 w budynku dawnego klasztoru augustianów ("Na Piasku"), gdzie do 1945 r. funkcjonowała przedwojenna Staats-und Universitätsbiliothek (d. Biblioteka Uniwersytecka) [3]. Po odbudowie w latach 1956-1959 budynek ten został przeznaczony na zbiory: starych druków, rękopisów, zbiorów graficznych, kartograficznych, muzycznych oraz zbiorów śląsko-łużyckich i bibliologicznych. Mieściły się tu też Czytelnia Zbiorów Specjalnych oraz Pracownia Konserwacji Zbiorów Specjalnych i Pracownia Reprografii i Digitalizacji.
Choć baza tworzącej się od podstaw polskiej Biblioteki Uniwersyteckiej została zlokalizowana na terenie ocalałej od zniszczeń wojennych d. Biblioteki Miejskiej - w jej skład weszły bardzo różnorodne zbiory. Pochodziły one nie tylko z dawnych bibliotek Wrocławia, które podczas wojny częściowo ewakuowano poza granice miasta, ale i z całego Dolnego Śląska.
Do nowej Biblioteki Uniwersyteckiej zostały włączone zbiory dwóch przedwojennych bibliotek Wrocławia: d. Biblioteki Miejskiej oraz d. Biblioteki Uniwersyteckiej. Zachowane w większości zbiory d. Biblioteki Miejskiej (352350 wol.) [4] utworzyły znaczący zespół, przekazany na własność Bibliotece Uniwersyteckiej w dn. 8 VI 1946 r. [5] Jako drugą grupę wymienia się ocalałą część z d. Biblioteki Uniwersyteckiej. Część tego księgozbioru została spalona razem z budynkiem mieszczącym się na Wyspie Piaskowej, część ewakuowana do kościoła św. Anny spaliła się 11 i 12 maja 1945 r., a część wywieziona poza miasto w czasie wojny i stopniowo rewindykowana w latach 1945 i 1946 - dała liczbę ocalałych 211917 wol. [6]
W skład zbiorów nowotworzonej Biblioteki weszły też mniejsze zbiory zdekompletowane m. in. piastowskiej biblioteki z Brzegu i księcia Jerzego Rudolfa z Legnicy, biblioteki z jezuickiego gimnazjum w Kłodzku, fragmenty biblioteki Milicha ze Zgorzelca, zbiory biblioteki kościoła św. Piotra i Pawła w Legnicy, cysterek z Trzebnicy oraz grupa zbiorów zabezpieczonych z najróżniejszych, porzuconych i fragmentarycznie zachowanych, bibliotek prowincjonalnych ze Śląska.
Nowo otwarta biblioteka od 1945 r. była wzbogacana nabytkami, zwłaszcza wydawnictwami polskimi, zgodnie z ustalonym uniwersalnym profilem gromadzenia zbiorów, wynikającym z charakteru biblioteki uczelnianej oraz jej roli w regionie - jako biblioteki specjalizującej się w piśmiennictwie dotyczącym przede wszystkim - Śląska.
Obecna Biblioteka Uniwersytecka w swojej części historycznej zbiorów jest spadkobierczynią dziedzictwa kulturowego związanego nie tylko z regionem. W 1702 r. z otwarciem Uniwersytetu Leopolda wiąże się początek funkcjonowania biblioteki, w skład której wchodziły najstarsze zbiory określane mianem Bibliotheca Vetus i zbiór pochodzący z zapisu biskupa Karola Franciszka Neandra. W 1811 r., po połączeniu wrocławskiej Leopoldiny i frankfurckiej Viadriny, weszły one w skład nowoutworzonej przy ówczesnym Uniwersytecie Biblioteki zlokalizowanej w budynku na Wyspie Piaskowej. Jest to budynek, który został zbudowany w XVIII w. dla zakonu kanoników regularnych św. Augustyna, działającego od XII w. Po sekularyzacji klasztorów przez władze pruskie w 1810 r., budynek w roku 1811 przeznaczony został na Centralną Bibliotekę, powstałą w oparciu o zbiory biblioteczne z sekularyzowanych klasztorów. Zamiar utworzenia Biblioteki Centralnej zrealizowany został tylko w części, a jej zbiory wzmocniły księgozbiór połączonych w 1811 r. bibliotek: Uniwersytetu Viadrina z Frankfurtu i jezuickiego Uniwersytetu tzw. Leopoldiny. Od 1815 r. biblioteka uzyskała nazwę Königliche u. Universitäts-Bibliothek. W latach 1872-1886 jej dyrektorem był Karol Dziatzko - autor wydanych w 1886 r. przepisów katalogowania alfabetycznego, mających na celu ujednolicenie katalogów w bibliotece.
Zbiory d. Biblioteki Miejskiej utworzonej w latach 1865-1867 składały się z trzech połączonych bibliotek wrocławskich. Pierwszą z nich była biblioteka patrycjusza wrocławskiego - Tomasza Redigera (+1576), który w swym testamencie zapisał miastu zbiór, przechowywany przez pewien okres czasu w kościele św. Elżbiety i przekazany na użytek publiczny dopiero w 1661 r. Drugim księgozbiorem była biblioteka przy kościele św. Marii Magdaleny. Jej zaczątkiem jest część pochodząca z zapisu zbiorów Jana Hessa, zmarłego w 1547 r. Trzecim członem d. Biblioteki Miejskiej była biblioteka przy kościele św. Bernardyna, której początków doszukują się historycy w 1502 r. [7]
Określony charakter zbiorów d. Biblioteki Miejskiej wynikał z gromadzonych dotychczas materiałów i kontynuacji gromadzenia zbiorów humanistycznych. Zbiory te - częściowo tylko zniszczone w okresie ostatniej wojny i z zachowanym katalogiem - do dziś stanowią dokument życia kulturalnego Wrocławia.
Od grudnia 2019 r. Biblioteka Uniwersytecka funkcjonuje w nowym budynku przy ul. Fryderyka Joliot-Curie 12, gdzie po przeprowadzkach zostały scalone w jednym miejscu: kompletny księgozbiór Biblioteki (zbiory ogólne i zbiory specjalne) oraz wszystkie jej zespoły funkcjonalne.
[1] Por. B. Kocowski, Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu. Wrocław 1968
[2] Por. St. Nawara, Zarys dziejów Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu 1945-1955. Wrocław 1955. (Na początku autor pisze: "Niniejszy szkic jest pierwszą próbą kronikarskiego uporządkowania, w oparciu o rozliczne źródła i własne przeżycia, dziesięcioletniego rozwoju Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu..."; znajdujemy tu m.in. informacje dotyczące pierwszych dni pobytu 27 osobowej grupy uformowanej w Krakowie 24 IV 1945 r. i szczegóły dotyczące prób ratowania palących się budynków i książek.)
[3] K. Maleczyńska, Dzieje gmachu Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu na wyspie Piaskowej. Wrocław 1960 (w publikacji podana literatura dot. gmachu do 1945 r.)
[4] Por. J. Ożóg, Zarys historii Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu. Wrocław 1995 s. 79.
[5] Por. St. Nawara, Zarys dziejów Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu 1945-1955. Wrocław 1955 s. 26.
[6] Por. J. Ożóg, op. cit. s.81.
[7] Por B. Kocowski, op. cit. s. 30-38.