Die "Silesiographia" und "Breslo-Graphia" von Nicolaus Henel von Hennenfeld

Dostępna w Bibliotece Cyfrowej Uniwersytetu Wrocławskiego
https://www.bibliotekacyfrowa.pl/dlibra/publication/31994

Streszczenie

Nicolaus Henel von Hennensfeld (ur. 1582 w Prudniku – zm. 1656 we Wrocławiu) to najwybitniejszy historyk Śląska doby humanizmu. Po ukończeniu tzw. szkoły łacińskiej w Prudniku, Opawie i Wrocławiu przez krótki czas był studentem prawa w Jenie, jednak nagła śmierć ojca uniemożliwiła mu kontynuowanie studiów. Musiał je przerwać w końcu 1602 roku i został prywatnym nauczycielem w domu Nicolausa III Rehdigera, członka jednej z możniejszych śląskich rodzin, która dzięki rozległym kontaktom handlowym zdobyła majątek, poważanie i wpływy, a także włączyła swoje nazwisko w poczet humanistów, tzw. respublica literaria. Nicolaus Rehdiger, podobnie jak jego stryj Thomas - humanista, kolekcjoner i koneser, którego cenna biblioteka miała stać się zaczątkiem sławnej wrocławskiej Biblioteki Miejskiej, należał do tych osobistości, które na trwałe naznaczyły duchowe życie Wrocławia. Pośród przyjaciół, których skupiał wokół siebie, znajdowali się poeci i uczeni, których nazwiska znane były i cenione daleko poza granicami Śląska.

Dzięki świetnemu i wpływowemu otoczeniu, w którym się znalazł, Henel sam zdobył wykształcenie godne uczonego. Podróż kawalerska przez Francję, Włochy i Austrię, w której towarzyszył synom Rehdigera od 1609 do 1613 roku, była także znakomitą ku temu okazją. Gdy tylko wrócił do Wrocławia, osiadł tu jako adwokat i jeszcze w tym samym roku opublikował swoje dzieła: Silesiographia i Breslo-Graphia, dzięki którym i dziś pozostaje sławny.

W 1618 roku Henel został pisarzem ziemskim Księstwa Ziębickiego, a potem mianowany jego kancelistą. Wypełniał zatem odpowiedzialne obowiązki prawnicze i dyplomatyczne, przy sprawowaniu których mógł jednocześnie poznać wiele ważnych osobistości życia publicznego. W 1631 roku cesarz Ferdynand II nadał mu tytuł cesarskiego radcy.

W 1637 roku na zaproszenie śląskich książąt Jana Chrystiana i Jerzego przyjął Henel na sześć lat urząd syndyka. W 1639 roku został dodatkowo mianowany książęcym radcą. Po ponownym ustanowieniu go radcą cesarskim, w 1642 został podniesiony do stanu szlacheckiego, a w 1653 roku został mu nadany tytuł nadwornego palatyna (Hofpfalzgraf).

Obok politycznych i administracyjnych osiągnięć Henel zasłużył się także na polu polityczno-kulturalnym. Jego bowiem pomysłem było powierzenie prawnej opieki nad cennym zbiorem ksiąg Thomasa Rehdigera miastu Wrocław. Nie tylko sformułował, jako prawnik, umowę, lecz sam był inicjatorem tego przedsięwzięcia, i doprowadził do jego realizacji wykorzystując związki, jakie łączyły go z rodziną Rehdigerów.

Dorobek Henela nosi cechy późnego humanizmu: obok prac prawniczych i historycznych opublikował on m.in. parafrazy epigramatów Katullusa oraz zbiór Otium Wratislaviense, zawierający artykuły na tematy prawnicze, historyczne i filologiczne. Niestety ani razu po jego śmierci, aż po dziś dzień, nie ukazała się jego wielka „Chronica des Münsterbergischen Fürstenthumbs und Franckensteinischen Weichbilds Anno 1630“. Jego dzieło obejmuje zarówno liczne pisma okazjonalne, w których Henel ożywia pamięć o swoich przyjaciołach, dając przy tym świadectwo wielostronnego wykształcenia, jak też obszerne zbiory biograficzne, świadczące o jego wielkiej pracowitości, godnej podziwu erudycji i żywym zainteresowaniu bogatą historią i kulturą Śląska.

W swoich głównych dziełach: Silesiographia i Breslo-Graphia, w sto lat po powstaniu rozprawy „Descriptio tocius Silesiae” Bartłomieja Sthenusa, Henel zaproponował odmienne od dotychczasowego podejście badawcze do tematyki krajoznawczej. Był bowiem przekonany o konieczności wprowadzenia zarówno nowego, naukowego sposobu poznawania świata i regionu, jak też o słuszności idei rozwoju jednostki poprzez kształcenie. Był to zamysł wyrastający wprost z ducha reformacji, zgodny z myślą Melanchtona, że człowiek powinien pojmować świat jako widzialny znak boskiej mocy stwórczej i tak go rozumieć. Badania regionalne Śląska i historia miasta Wrocławia były ponadto narzędziem laickiego rozumienia świata, wywodzącego się z antycznej tradycji, przydając im tym samym prawdziwie humanistyczny rozmach.

Poprzez organizację tekstu, włączenie cytatów z klasycznych autorów, ze źródeł regionalnych, ze współczesnych poetae docti i znamienitych uczonych Henel stworzył gęstą teksturę, która jest zarazem informatywna i różnorodna, oraz stanowi wyzwanie dla współczesnego mu czytelnika. Ponieważ ten nie oczekuje dzieła – w dzisiejszym znaczeniu – rozrywkowego, lecz takiego, które go wzbogaci intelektualnie dzięki zawartemu w nim bogactwu dobrze ustrukturowanych i retorycznie, w pociągający sposób sformułowanych myśli i faktów.

Henelowi udało się – zgodnie z humanistycznym wzorcem, by umieścić własną kulturę duchową w tradycji historycznej, jednocześnie świadomie dystansując się wobec włoskiego humanizmu – stworzyć sugestywny obraz jego własnej transalpejskiej kultury, a ściślej kultury Europy Wschodniej. Śląsk zaś, jako jeden z jej najważniejszych regionów, jest naprawdę godnym przedmiotem jego starań.